Gülen leerstoel: dialoog en transparantie

Gülen leerstoel: dialoog en transparantie

Door: Professor Johan Leman, professor in de sociale en culturele antropologie

Toen enkele maanden geleden bekend geraakte dat aan de KU Leuven een Gülen leerstoel voor interculturele studies zou geopend worden, was de berichtgeving hierover in De Standaard erg negatief. Naïviteit, blindheid voor verborgen agenda’s… waren nog de meest zachte verwijten. Ik herinner me dat zelfs de persdienst van de KU Leuven toen enigszins in verlegenheid kwam. Niet dat men het initiatief wou afvallen, maar ze hadden het uiteraard liever positiever gezien… en dus werd van dan af die leerstoel in de mate van het mogelijke niet te veel onder de aandacht gebracht. Men zou wel zien wat het zou worden.

Ik heb me toen voorgenomen om zelf voor volledige transparantie te zorgen, continu…

Ik heb me toen voorgenomen om zelf voor volledige transparantie te zorgen, continu… en over alles te berichten wat in dit verband publieke aandacht mag verdienen, zowel in positieve als – indien nodig – negatieve zin. Ik neem aan dat ik dit niet via De Standaard moet doen, en waarschijnlijk ook niet via De Morgen, die er ook al een gepeperde en sterk gekleurde reportage op zitten had over de Lucerna colleges, wat wel niet hetzelfde is als de Gülen leerstoel maar toch ook bij de (islamitische) Gülen beweging aansluit.
Dus doe ik het hier via de website van integratiecentrum Foyer en via De Wereld Morgen. Het is nu eenmaal moeilijk om positieve berichtgeving over de islam via onze media verspreid te krijgen. Dus gebruik ik het middel dat me toegang geeft hiervoor.
Wat kan ik melden? Dat met de middelen van de Gülen-leerstoel volgende reeks open lessen zullen plaats vinden in het tweede semester van het academiejaar 2011-12 aan de KU Leuven, campus Sociale Wetenschappen.
Tegelijk wil ik benadrukken dat de samenstelling van de open lessen-serie (dus toegankelijk ook voor mensen van buiten de KU Leuven) volledig overgelaten werd aan mij en dat ik dit in volle vrijheid, zonder enige beïnvloeding kon doen.
De conferenties vinden, voor wie geïnteresseerd is, plaats telkens op donderdag tussen 18u en 20u.

Bij deze een overzicht van de reeks.

Titel: Current issues in Islam

Week 1: Islamic self-understanding and Islamic understanding of society (including its main currents) by Emilio Platti, Prof.Em., KU Leuven (16 February 2012)

Week 2: Euro-Islam and Euro Muslims by Brigitte Maréchal; Prof.,UC Louvain. (23 February 2012)

Week 3: Social work, Poverty, inequality and social safety nets: voluntary welfare associations by Jonathan Benthall, Dr., University College London.(1March 2012)

Week 4: Islam and Shi’ite influences, in Europe and in the World By Matthijs van den Bos, Dr., Birkbeck, University of London.(8 March 2012)

Week 5: Secularism in the Muslim Contexts Abdou Filali-Ansary, Dr, Aga Khan University London ( 15 March 2012)

Week 6: Radicalization and Muslims: Salafism, Wahhabism in Europe By Roel Meijer, Dr.; Nijmegen University (22 March 2012)

Week 7: Islam and Sufism, in Europe and in the World By Eric Geoffroy; Prof., University of Strasbourg.(29 March 2012)

Week 8: Islamic bourgeoisie and Muslim Entrepreneurships C. Mazereeuw – van der Duijn Schouten, Dr., University of Tilburg.(19 April 2012)

Week 9: Muslim Self and European Public Sphere by Nilüfer GÖLE, Prof, EHESS (26 April 2012)

Week 10: Religious Freedom and Islamophobia by Chris Allen, Dr., London College (3 May 2012)

Week 11: Pluralism and Toleration: Interfaith and Intercultural Dialogue by Emilio Platti, Prof.E., KULeuven.(10 May 2012)

Week 12: Final: Theoretical Debates on European Muslims Erkan Toguslu, Dr. KU Leuven. (24 May 2012)

Wat hieruit te besluiten valt?

Dat er wel degelijk meer en meer heel positieve, dialooggerichte en intellectuele door de moslimwereld zelf gedragen initiatieven bij ons plaatsvinden, en dat dit er een van de voorbeelden van is.

Wil dat zeggen dat er ondertussen geen integristische attitudes tegelijk tot ontwikkeling komen bij anderen? Neen. Die zijn er ook, maar men moet tegelijk het vele positieve ook willen zien.

Dit stuk verscheen oorspronkelijk op: DeWereldMorgen.be

Gülen leerstoel: dialoog en transparantie

Mijn ervaringen met de Gülen beweging…

Door: Professor Johan Leman, professor in de sociale en culturele antropologie

Gisteren 10 april las ik, zoals sommigen onder u, het artikel over de “Gülen-beweging” in De Standaard. Mijn eerste reactie? Voilà, ’t is weer prijs. Ik heb het gelezen om tot de vaststelling te komen dat het hier weer maar eens om de zoveelste mix gaat van vermoedelijke waarheden, ongenuanceerde waarheden en soms ronduit foute beweringen. Kort van elk een voorbeeld. Vermoedelijk is het waar dat vanuit de hoek van mensen die aansluiten bij de Gülen-beweging actie gevoerd wordt, vooral in Turkije en wellicht ook in Nederland, tegen adoptie door buitenlandse niet-islamitische gezinnen. Ik weet het niet, maar dat valt geenszins uit te sluiten. Ongenuanceerd waar: er zouden al heel wat mensen binnen politie en justitie in Turkije Gülen’s ideeëngoed gunstig gezind zijn. Wat is daar ongenuanceerd aan?

Tot op heden was een toppositie in Turkije, bij het leger, binnen justitie en binnen de bureaucratie, al decennialang een privilege van kemalistische families, met alle machtsconcentraties en soms ronduit corruptie vandien. (Niemand in het Westen zag daar toen graten in.) Op een ogenblik dat heel wat mensen, vooral intellectuelen, sedert de jaren 90 naar Gülen’s ideeëngoed overgaan, lijkt het me niet abnormaal dat je meer en meer van die mensen ook in die kemalistische bolwerken zal terugvinden.
Is dit infiltratie? Volgens mij is dit gewoon een gevolg van een toenemende democratisering van die diensten, onder druk van o.a.  Europa, waardoor een sociologisch evenwichtiger vertegenwoordiging van de samenleving daarin terug te vinden valt.
Ronduit onwaar zijn dan weer beweringen als zou Saïd Nursi aan de oorsprong staan van de Gülen-beweging. Niet dat daar bezwaar zou tegen zijn, maar het is gewoon niet waar en je moet echt geen expert zijn om dat te weten. Dat Gülen invloeden ondergaan heeft van Nursi, en trouwens ook van anderen, is juist… maar meer niet.

Wat dan weer opviel bij het artikel in De Standaard, was de in dikke letters afgedrukte bewering dat het hier vermoedelijk om een grote indoctrinatiemachine gaat. Akkoord, ‘k geloof dat er een vraagteken bij stond. En verder, heel subtiel, dat KU Leuven een leerstoel heeft, gefinancierd door IDP, en dus gefinancierd door de Gülen-beweging (en dus door die indoctrinatie-machine?). Hoe subtiel kan journalistiek toch tewerk gaan, nietwaar!
En wat doe je dan als lezer van o.a. De Standaard en als leerstoelhouder? Je kan zwijgen en het laten overgaan… Risico: sommige mensen zeggen dan: haha, het was een schot in de roos. Hij reageert zelfs niet.
Je kan ook reageren. Zakelijk. Dit is wat ik, terecht of ten onrechte, gedaan heb. Ik heb een korte Opinie gestuurd, met de vermelding dat ik in het artikel werd vermeld, en de opname in De Standaard van mijn reactie fair zou vinden. Welnu, nothing… Zelfs geen antwoord van ontvangst. Daarom publiceer ik mijn reactie dus hier. En u moet zelf maar oordelen.

Wat is hetgene wat ik zelf ooit meegemaakt heb en dat me ertoe aangezet heeft vertrouwen te hebben in de mensen uit de Gulen beweging?

Vooraf wil ik echter nog iets kwijt wat ik niet in mijn reactie geplaatst had. Toen de leerstoel aan de KU Leuven werd geïnaugureerd, kreeg ik een telefoontje van een De Standaard-journalist die mij noch min noch meer wou laten zeggen dat de Gülen-beweging mij zijn programma opgedrongen had in ruil voor geld. Ik kreeg ook te horen dat evolutietheorie en dergelijke niet zou mogen, enzovoort. Toen ik zei dat ik daar tot op heden niets van ondervonden had, haakte hij af. Nadien hoorde ik dat hij de decaan en de omgeving van het rectoraat in dezelfde zin opgebeld had… Tiens!

En nu mijn Opiniestuk, met weglating van de inleiding:

“Wat is hetgene wat ik zelf ooit meegemaakt heb en dat me ertoe aangezet heeft vertrouwen te hebben in die mensen? Voorgeschiedenis: geloof me of niet, maar als ik ooit bedreigd of onder druk gezet geweest ben vanuit ‘islamitische’ hoek, is het begin jaren ’90 gebeurd vanuit kemalistische hoek. Nadien heb ik begrepen dat dit de periode geweest is van de fameuze Ergenekon-affaire in Turkije, maar dit zou ons te ver leiden.

Later kreeg ik op het Koninklijk Commissariaat van het Migrantenbeleid, waar ik kabinetschef was, bezoek van een Turkse kolonel bij de Nato die me afdreigde dat ik in de kwestie van het woordvoerderschap voor de islam in België het standpunt van de toenmalige Turkse ambassade moest verdedigen. Zoniet ging hij ervoor zorgen dat ik in het kanaal van Brussel zou belanden. Ik hoor het hem nog zeggen: “voor 50.000 frank vinden wij wel een Albanees”.

Andere keren heb ik, als directeur van het CGKR, ook nog wel eens last gehad van islamisten die tot een manifestatie in Molenbeek en aan de Beurs in Brussel hadden opgeroepen tegen mij. Mijn conclusie: net zoals het islamisme, heeft ook het kemalisme niemand lessen te geven over intimidatie. Wat ik vandaag wel nog steeds ondervind, is dat ik heel frequent e-mails ontvang vanuit een bepaalde kemalistische hoek om me te waarschuwen tegen islamisering en anti-westers gedachtegoed bij Gülen. Ik vermoed dat sommige journalisten daar ook heel frequent mails over ontvangen. Voor mezelf heb ik echter uitgemaakt dat ik zal geloven wat ik zie en ondervind, en niet wat men roddelt.

En nu de leerstoel in Leuven. Geloof me, ik zal u informeren als ik me geïndoctrineerd of geïntimideerd voel vanuit de kant van de Gülen-beweging. Echter… tot op heden organiseer ik het onderzoek dat ze financieren zoals ik het zie, en in volle vrijheid. En in de cursus die ik coördineer, nodig ik uit wie ik wil. Ik vermoed dat er tussen de lezers van mijn Opiniestuk mensen zullen zitten die de cursus volgen. Als ze vinden dat dit niet waar is, dat ze het dan laten weten, aan de krant of aan mij.

Geloof me, ik zal u informeren als ik me geïndoctrineerd of geïntimideerd voel vanuit de kant van de Gülen-beweging. Echter…

Wat ondervind ik nog? Ik zie dat er een reeks initiatieven (Beltud, Golden Rose, Betiad, Fedactio, Lucerna) van de grond gekomen zijn in België en Vlaanderen, die gezien kunnen worden als behorend tot de Gülen-beweging. Ik zie dit als een los aaneengekoppeld netwerk van initiatieven, die ‘bottom up’ ontstaan en moreel-religieus vanuit een islamitische ethiek in wisselende mate ‘top down’ geïnspireerd worden. Die initiatieven worden gekenmerkt door een sterke lokale onderlinge netwerking, maar kunnen nogal grondig verschillen per land.

Wat is daar verkeerd aan? Is dit een indoctrinatiemachine? Is een Davids- of een Willemsfonds een indoctrinatiemachine? Verraadt dit een verborgen agenda? Zijn er dan geen ex-leden die wat ontgoocheld kunnen zijn? Kent u een beweging waar dit niet het geval is? En ongetwijfeld zullen daar ook wel eens beheersfouten gemaakt worden…

Maar ten gronde, moet het Westen misschien eens beginnen te leren begrijpen en aanvaarden dat globalisering niet betekent dat alles nog zal lopen zoals het Westen het verwacht vanuit zijn eigen vooropstellingen… en dat er nieuwsoortige bewegingen bij ons aan het opkomen zijn. Blijkbaar hebben sommigen het daar moeilijk mee en moet alles wat niet aan de eigen logica beantwoordt als verdacht voorgesteld worden. Ondertussen stel ik vast dat die initiatieven bij ons, die men ervan verdenkt een sterke Turkse islamitische staat te willen doordrukken, in mijn ogen zelfs te weinig de Turkse taal en cultuur valoriseren, waarmee ik bedoel dat ze daarin terecht veel verder zouden mogen gaan, en dat ik hen nog nooit een démarche heb zien doen die op islamisering van hun omgeving lijkt.”

Als afsluiter wil ik nog het volgende meegeven. Ik hoor ook meer dan eens vertellen dat de evolutieleer door de Gülen-beweging in twijfel getrokken wordt, of dat er banvloeken over homosexualiteit uitgesproken worden. Eerlijk gezegd: ik sluit niet uit dat sommige mensen zo denken die bij de beweging aansluiten.

Trouwens, bij de evangelicals en bij de katholieken heb je ook van alles, hoor. Waarom dus niet in een beweging met enkele honderdduizenden sympatisanten, in meerdere landen en met wisselende betrokkenheid? En er zijn al mensen bij mij gekomen om me vanuit Koerdische hoek te waarschuwen tegen de beweging. Welnu, beste lezer, tot nu toe heb ik daar zelf als persoon allemaal nog niets van ondervonden. En als het ooit zo ver komt, zal ik u informeren.

Ondertussen heb ik mijn buik vol van alle mogelijke roddels, verborgen agenda’s, “double talk” en wat nog allemaal wat verteld wordt als het over een zo complex iets als de islam gaat. Sommigen reduceren het tot enkele Koranverzen, anderen hebben ergens een of andere ervaring met een moslim opgedaan, en hop… de veralgemening volgt in een oogwenk. Sommige niet-moslims mogen er zich, bij zoveel halsstarrige perspectiefvernauwing, echt wel eens vragen beginnen bij stellen.

Dit stuk verscheen oorspronkelijk op: DeWereldMorgen.be

Anti-Gülen campagne in Europa

Recent kregen leden van het Europees Parlement een anonieme brief toegestuurd met allerlei vijandige beschuldigingen tegen de in het Turkse soefisme ontstane Gülen beweging. De in het Engels opgestelde brief begint als volgt:

“Ik schrijf deze brief als een menselijk wezen levend in Turkije met de bedoeling om te communiceren met bevriende menselijke wezens. We zijn in gevaar! Wij hebben je hulp nodig! Ons land staat onder controle van een radicale islamitische terroristische organisatie die zichzelf Fethullah Gülen gemeenschap noemt. Hun politieke partij namelijk de AKP heeft stap voor stap een dictatoriaal regime ingesteld in Turkije. Oppositie is niet meer toegelaten. De media staan onder controle. (…). Enzovoort.
Opvallend in de brief is dat de Gülen beweging als heel nauw verbonden voorgesteld wordt met de AK partij van Erdogan, en deze op haar beurt met de islamistische broederschappen in Syrië geassocieerd wordt. Europa wordt gewaarschuwd tegen een beweging die vergelijkbaar is met het nazisme in de jaren 30 in Europa.

Context.
Het valt op dat de brieven en artikelen-campagne in Europa gebeurt op een moment dat de onlusten bezig zijn in Istanboel en elders in Turkije. Van die onlusten kan men met enige waarschijnlijkheid zeggen – en hier deel ik de mening van de Turkse socioloog Ferhat Kentel – dat zij heel spontaan begonnen zijn, uitgaande van moderne jongvolwassenen en jongeren die het niet nemen dat premier Erdogan steeds meer Poetin-neigingen begint te vertonen en de vrijheden gaat inperken. Hun protest is terecht. Het valt me op dat ik ook in kringen van de Gülen beweging al een jaar lang kritiek hoor op Erdogan en die gaat in dezelfde richting: de man is te autoritair, is aan de macht verslaafd en wil zelfs de Constitutie ‘ad personam’ aanpassen om zijn macht te continueren. Wat echter ook opvalt, is dat vandaag andere mensen zich in die onlusten zijn gaan mengen, die duidelijk een andere agenda hebben. Ze willen dat zo snel mogelijk enkele doden vallen… zodat het leger een aanleiding krijgt om de macht over te nemen, op zulk een wijze dat het Westen ermee instemt.

Analyse.
Hier willen we het echter niet hebben over wat in Turkije gebeurt, maar over hetgeen in Europa in Turkse kringen aan de hand is. De brief aan de Europarlementariërs is immers geen alleen staand feit. Enige tijd geleden zijn er de artikels geweest in het Duitse “Der Spiegel”, die duidelijk ook de bedoeling hadden de Gülen beweging te discrediteren, en nu onlangs ook enkele voorvallen in Nederland. Wat opvalt is dat daarbij telkens heel veel geïnsinueerd en gedesinformeerd wordt. Uiteraard weet ik niet alles dat zich in de Gülen beweging afspeelt, maar enkele gegevens uit de verspreide informatie die ik zelf heb kunnen toetsen, stemmen op geen enkele wijze met de werkelijkheid overeen. Ondertussen heb ik zelf ook ondervonden dat veel e-mail berichten, anonieme en andere, tegen de Gülen beweging rond gestuurd worden. Ik kan er zo stilaan zelf een bloemlezing over publiceren.

Conclusie.
Er is dus wel degelijk een campagne bezig tegen de Gülen beweging. Vraag: door wie georganizeerd en waarom? Als het waar is dat een goede methode om te weten wie er achter zit, erin bestaat om na te gaan wie daar baat bij heeft, dan lijkt de meest waarschijnlijke verklaring de volgende. Het is duidelijk dat de harde kern van deviante kemalisten die zich indertijd rond Ergenenekon (vergelijkbaar met Gladio bij ons vroeger) georganiseerd heeft, en na de tweede wereldoorlog 40 jaar machtsposities en rijkdom opgebouwd heeft, met lede ogen ziet hoe haar macht in Turkije ondermijnd wordt, onder andere door de invloed van de Gülen beweging op het Turkse middenveld. Dààr heeft men er alle belang bij om de Gülen beweging als islamistisch voor te stellen zodat haar populariteit in het Westen zou tanen en ook intellectuelen in Turkije zouden aarzelen. Vervolgens leeft er in het Westen hoe dan ook enige twijfel over alles wat er in islamitische hoek, in Turkije en omringende landen, beweegt. Wanneer beide bewegingen, het Europese islamo-scepticisme en het Ergenekon gerelateerde kemalisme (dat sterk aanwezig is in Nato-kringen) mekaar kunnen vinden, lijkt dit een eerste mogelijke netwerk waar de oorsprong van de anti-Gülen geschriften kan gezocht worden.
Kan dit een invloed hebben op de manier waarop de Gülen beweging in Europa gepercipieerd wordt? Absoluut. Aangezien de Gülen beweging absoluut niet het monolitisch blok is, zoals haar opponenten haar graag voorstellen, kunnen sommige van haar leden, intellectuelen en businessmen, gaan aarzelen. “Waar er rook is, is er vuur,” is ook een Turks gezegde. Mensen die niet echt volop geëngageerd zijn, kunnen het veilige voor het onveilige verkiezen. En ook bij de mensen die geen lid zijn, maar gewoon enige sympathie voelen, kan twijfel ontstaan.

Zijn we wel zo zeker over wie ze zijn?
Daarom mijn advies aan mijn vrienden in de Gülen beweging:
1. neem duidelijk afstand van de Poetin-neigingen van premier Erdogan en bewaar duidelijk uw afstand van de AK partij;
2. spreek u duidelijker dan tot vandaag het geval is uit voor het respect van de Koerdische culturele diversiteit;
3. stel u prioritair en consequent op als een middenveld beweging, die zich met de hoogst mogelijke transparantie laat kennen.
In een extreem gepolariseerd Turkije is het bijzonder moeilijk om vandaag niet gevat te worden in een polariserend proces dat op een clash tussen extremen aanstuurt, maar dit zou voor de Gülen beweging een reden te meer moeten zijn om heel duidelijk een partijpolitiek-neutrale middenkoers aan te houden.

Johan Leman

PS. je moet voor de lol ook eens de gedachtekronkels van Vlaamse journalisten volgen als het over de Gülen beweging gaat… De betere versie dan nog! Tracht die “Vlaamse” etnocentrische kronkels dan wel eens heel objectief en zakelijk te analyseren…

Voorbeeld: nieuwe feiten d.d. 10 april… (zoek het op via VRT radio).

Aanleiding tot het bericht:
In Nederland is de Yünüs rel uitgebroken, een adoptiekind geplaatst bij een lesbisch koppel. De VRT journalist deelt mee dat dit volgens een Nederlands artikel (klakkeloos overgenomen door De Standaard) te wijten is aan de Gülen beweging.
Journalist Vermeiren hierover opgebeld in Turkije begint met te zeggen dat over het geval Yünüs in Turkije eigenlijk al heel wat te doen is. Hij zegt niet dat dit op de Gülen beweging teruggaat. Alle Turkse media berichten er immers over. En dan, gevraagd naar de Gülen beweging, meldt de journalist dat er wellicht 10 à 15 miljoen leden zijn. “Zonder lidkaart?”, vraagt de VRT. De journalist bevestigt: “een beweging zonder lidkaart”. Oeioeioei, … De VRT journalist doet heel verwonderd. (wat mij betreft, ik wil nota bene de socialisten of nationalisten in Vlaanderen niet tellen, die geen lidkaart hebben…). Conclusie van de VRT journalist: het moet toch wel een “schimmige beweging” zijn… want: “geen lidkaart”. “Een vage beweging,” wordt aan de andere kant van de lijn bevestigd. Geen van beiden denkt er blijkbaar aan dat men bv in de islamitische traditie even zou kunnen nagaan wat daar bedoeld wordt met een “haraket” (beweging)! Puur euro-centrisme dus oude stijl.
En hoe zit het met de financiering, vraagt de VRT. Er wordt verwezen, niet naar een doctoraatsthesis die hierover gepubliceerd is aan Houston university (VSA), ondertussen alom bekend bij wie zich ook maar een heel klein beetje aan de beweging interesseert, maar naar een vaag antwoord tijdens een persconferentie in Istanboel door iemand die tot een groepering behoort die aanleunt bij de beweging. Alsof zo iemand had moeten weten hoe 10 à 15 miljoen mensen bij een beweging financieel aaneenhangen. Journalistiek prutswerk dus.
En dan, de gelekte video-opname… waar de omgeving van Gülen onmiddellijk in harde woorden afstand had van genomen omdat het een “manipulatie” zou geweest zijn. Om dan te eindigen met een interview dat de journalist ooit had met één meisje… (uit de 10 à 15 miljoen), dat ontzettend conservatief bleek te zijn en het cliché dat je daar (bij die 10 à 15 miljoen?) niet over de evolutietheorie moet beginnen.

Ik eindig: al bij al deed Dirk Vermeiren, de journalist in Turkije, een ernstige inspanning om objectief en zakelijk te blijven… maar de gehele geheimdoenerij in de toonaard waarin het interview vanuit “nieuwe feiten” geplaatst werd, was m.i. typerend voor een weinig zakelijke benadering van wat in mijn ogen een van de meest interessante bewegingen is in de Islam. En als we zoiets nog niet eens zakelijk en niet-eurocentrisch kunnen benaderen, dan stel ik me vragen over hoe we het dan doen als we over Chinezen, en vele andere niet-Europeanen berichten. Ze allemaal een geheime agenda toeschrijven?

Bron: Foyer.be