In één van de meest bekende nieuwsbladeren van Duitsland, de Süddeutsche Zeitung (SZ), verscheen 13 december 2014 een interview met de islamitische geleerde Fethullah Gülen. Het gerenommeerd nieuwsblad die dagelijks een half miljoen lezers heeft, is een toonaangevend blad in Duitsland.
Christiane Schlötzer, die 7 jaar Turkije-correspondent is geweest voor de SZ, heeft middels dit interview Fethullah Gülen zijn mening gevraagd over de recente antidemocratische ontwikkelingen in Turkije, het corruptieonderzoek welke Erdogan als een ‘poging tot staatsgreep’ en ‘terrorisme’ beschouwt, Erdogan zijn 1000-kamers tellende paleis, ‘de lange arm van Ankara’ en nog meer onderwerpen.
Enkele fragmenten uit het interview met de islamitische geleerde Fethullah Gülen:
Christiane Schlötzer: Voorheen steunde u het partij van Erdogan. Wat is er nu veranderd?
Fethullah Gülen: Bij de oprichting gaf de AKP aan zich hard te zullen maken voor democratie, mensenrechten, lidmaatschap van de Europese Unie, corruptiebestrijding, tegengaan van discriminatie en economische vooruitgang. In hun eerste jaren deed de AKP daadwerkelijk pogingen om die standpunten in praktijk te brengen en door deze inspanningen zijn zij ook gesteund door sympathisanten van de Gülenbeweging. Echter werden er na de verkiezingen van 2011, toen de AKP voor de derde keer aan macht kwam, stappen ondernomen die in strijd waren met het democratisch beleid waar ze zich eerder voor hadden ingezet.
“Wat valt er anders te zeggen dan: ‘Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel.'”
De onderdrukking van de media, bovenmatige zeggenschap van de Turkse Veiligheid en Inlichtingendienst, in praktijk brengen van de methodes die in het verleden werden gebruikt door de Stasi in Oost-Duitsland, het niet in acht nemen van rechterlijke uitspraken, de manier van aanpak tegenover demonstranten die hun ongenoegen uitten binnen een democratisch kader en hiernaast vertoonde de AKP nog vele andere handelingen die een democratische ineenstorting genoemd kan worden. Nu word ik als vijand beschouwd door de Turkse overheid. Door deze lijn te volgen kunnen de corruptieschandalen gedekt worden en een autoritaire staat opgericht worden. Wat valt er anders te zeggen dan “Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel.
U bent samen met Erdogan medeverantwoordelijk geweest voor de vermindering van de politieke invloeden van het leger. Zijn deze inspanningen nu verleden tijd?
In het verleden hebben legerofficieren vier keer een staatsgreep gepleegd waarna gekozen regeringen omver zijn geworpen. Als gevolg hiervan werden er tienduizenden mensen ondervraagd, gevangen genomen en velen van hen zelfs gemarteld. Gedurende de kandidaatschap van Turkije voor EU-lidmaatschap hebben er onvoorstelbare gebeurtenissen plaatsgevonden. In het jaar 2010 heeft er een referendum plaatsgevonden om een grondwettelijke regeling te treffen om militairen, die in het verleden een actieve rol hebben gehad bij verschillende staatsgrepen, te laten berechten door de civiele rechter. Dit referendum werd door 58% van de Turkse bevolking gesteund. Nadat de militaire alleenheerschappij tot een eind kwam heeft de AKP de uitvoerende macht een buitengewone machtspositie verleend. Hierdoor werd de toezichthoudende orgaan ineffectief. Vervolgens werd de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht gemanipuleerd. Het resultaat: de alleenheerschappij van een politieke partij. Onze hedendaagse houding tegenover de alleenheerschappij van een politieke partij is hetzelfde als onze houding tegenover de militaire alleenheerschappij in het verleden. Vanwege deze houding worden we nu bestempeld als staatsvijanden.
“Vanwege deze houding worden we nu bestempeld als staatsvijanden.”
Waar gaat Turkije heen?
De huidige toestand van de Turkse Republiek geeft in plaats van een democratische, seculiere en sociaal rechterlijke staat eerder de indruk weer een eenpartijstelsel te zijn of zelfs alsof er sprake is van alleenheerschappij. De scheiding der machten, diegene in de bovenste laag van de rechterlijke macht die zich verzetten buitenwege gelaten, lijkt te zijn geseponeerd. Turkije zorgt vanwege haar huidige reputatie voor polarisatie binnen haar eigen gelederen. En buiten Turkije om verliest zij langzamerhand haar reputatie en dreigt alleen te geraken. Ik betreur de positie waarin mijn land zich verkeert.
Erdogan zegt dat hij een gelovige generatie wil scholen/opleiden? Heeft u niet dezelfde ambitie?
De overheid kan geen taak hebben om een gelovige generatie te scholen, omdat men in dit geval andersdenkende individuen een bepaalde visie oplegt. Vrijheid van godsdienst is een van de fundamentele rechten van de mens. Het is de taak van de overheid om haar burgers, ongeacht hun geloof, de ruimte te bieden hun geloof te belijden en deze te kunnen doceren. De verwachtingen aan het adres van Erdogan waren, gedurende zijn 12 jaar durende leiderschap van de uitvoerende macht, om voor religieuze minderheden deze fundamentele rechten mogelijk te maken. De vraag in hoeverre dit is verwezenlijkt staat ter discussie. Een gelovig persoon zou geen concessies moeten doen op het gebied van recht en rechtvaardigheid. Wat dit betreft hoop ik wel op een gelovige generatie. Echter is het een ander verhaal wanneer er een generatie bedoeld wordt die in onwetendheid verkeert over haar eigen geloof, de samenleving polariseert en zelfs haat zaaien tot een dagelijks ritueel heeft gemaakt. Dan is mijn antwoord daarop heel duidelijk: absoluut niet.
“Een burger infiltreert niet in een instantie van diens eigen overheid. Dat heet deelname en van dienst zijn voor je eigen volk.”
Het nieuwe paleis van Erdogan. (Bron: Express.be)
Wat is uw mening over het nieuwe paleis van Erdogan?
Ieder land heeft ter vertegenwoordiging gebouwen nodig. Echter zou in plaats van een paleis met 1000 kamers te bouwen ervoor gekozen kunnen worden om al bestaande gebouwen uit te breiden. De rechter probeerde de bouw tegen te gaan maar de premier heeft dat weten te omzeilen. Dergelijke gedragingen zullen het vertrouwen en waardering van de burger schaden tegenover de rechtsstaat. De meest spectaculaire paleizen van de Ottomanen zijn gebouwd in hun laatste periode, vlak voor hun instorting. Vandaag de dag zien we op vele plekken op de wereld dat presidentiële gebouwen doorgaans bescheiden gebouwen zijn. Dit paleis heeft de reputatie van Turkije beschadigd. Pakweg 60% van de Turkse bevolking is van mening dat het paleis verkwisting is. Vanuit islamitisch optiek is dit ook niet veroorloofd en wordt het als ‘haram’ (verboden) beschouwd.
Erdogan beweerd dat u geïnfiltreerd bent in de Turkse overheid..
Een burger infiltreert niet in een instantie van diens eigen overheid. Dat heet deelname en van dienst zijn voor je eigen volk. Eenieder die de benodigde kwalificaties heeft kan regeringsfunctionaris worden. Komt deze onvrede en zelfs vijandigheid misschien doordat het ambtenaren betreft die niet blindelings trouw zijn aan hen? De huidige machthebbers beschouwen niet alleen de sympathisanten van Hizmet [red: benaming voor de Gülenbewging. Turks voor ‘dienstbaarheid’] als gevaarlijk. Eenieder met een afstandelijke houding tegenover hen dan wel zij die niets te maken willen hebben met de machthebbers worden tot dezelfde categorie gerekend. Dit wordt een heksenjacht genoemd.
“Het kan niet ontkent worden dat de kijk op de Gülenbeweging in de ogen van het volk schade is toegebracht.”
Hoeveel overgeplaatste ambtenaren zijn sympathisanten van de Gülenbeweging?
Ik ken nog geen 10% van de mensen die aan deze beweging gelieerd zijn. Met de tijd zal het duidelijk worden dat de meerderheid van de betreffende openbare aanklagers, politieofficieren en docenten in geen enkel verband een relatie met deze beweging hebben. Hoogstwaarschijnlijk worden genoemde daden gepleegd vanuit twee motieven. Allereerst worden zoveel mogelijk mensen gelabeld als van de Hizmetbeweging waardoor de suggestie gewekt wordt dat de beweging een grote bedreiging vormt. Aan de andere kant proberen ze af te komen van niet-AKP’ers, door hen bijvoorbeeld te ontslaan. Onlangs heeft een AKP’er met aanzien dit toegegeven.
Wat heeft u te zeggen over de beschuldigingen betreft corruptie?
Het juridisch proces is niet ver gekomen. Hierdoor kan niemand een werkelijk oordeel hierover geven. Indien er in een Westers land sprake zou zijn van dergelijke beschuldigingen, dan zou dat geresulteerd hebben in de val van de overheid. Ankara benoemde op haar beurt deze beschuldigingen als een internationale complot. Een reactie die typisch is wat autoritaire staten betreft.
“Wanneer dit niet het geval is zal Turkije de verliezer worden..”
Heeft de Gülenbeweging aan machtsverlies geleden?
Het kan niet ontkent worden dat de perceptie op de Gülenbeweging in de ogen van het volk schade is toegebracht. De reden hiervoor was aanhoudende propaganda die verspreid werd door aan de overheid gelieerde media. Er word angst opgewekt bij het volk zodat zij hun kinderen niet naar scholen sturen en niet doneren aan Hizmet gelieerde instanties en hulporganisaties. Al deze op leugens berustte laster en propaganda zullen vroeg of laat door de waarheid ingehaald worden. Wanneer de waarheid boven water komt, zal het effect van deze propaganda op het volk zich ditmaal tegen henzelf keren.
Zij willen alle scholen gelieerd aan de Gülenbeweging in Turkije sluiten…
Deze scholen hebben tot op heden verscheidene prijzen en onderscheidingen gekregen. Indien Turkije een rechtsstaat is, dan verwachten we geen negatieve gevolgen voor deze scholen. Wanneer dit niet het geval is zal Turkije de verliezer worden.
Meest recent zijn er in Midden Azië scholen gesloten gelieerd aan de Gülenbeweging. Is de lange arm van Ankara hier verantwoordelijk voor?
De Turkse regering kiest afhankelijk van het land/gebied haar argumenten om hun wil door te zetten. Zo worden er binnen de grenzen van de oude Sovjet-Unie aangegeven dat wij spionnen van Amerika zouden zijn, in Amerika geven zij aan dat wij radicale moslims zouden zijn en in islamitische gebieden wordt er aangegeven dat wij kinderen tot afvalligen zouden maken. Tegenstrijdige laster dus. Het is overduidelijk dat men een pragmatische weg bewandelt. Maar door deze pad te bewandelen gaat dit alleen maar ten koste van de vriendschappelijke bruggen van Turkije met deze landen en ook lopen de internationale betrekkingen mede hierdoor schade op. De Turkse paranoia wordt hierdoor geëxporteerd naar het buitenland.
Een van de voormalige Amerikaanse ambassadeurs beschreef u als op één na belangrijkste persoon van Turkije. Hoe ziet u uzelf?
Met alle respect, de mensen die mij van dichtbij of ver af kennen weten dat ik nimmer de ambitie heb gehad om gekend en/of herkend te worden. Evenmin heb ik op geen enkele manier, spiritueel of materieel, persoonlijk gewin getracht te behalen. Het grootste bewijs hiervoor is mijn 76-jarige leven. Als deze beweging enige lof verdient, dan moet deze toegeschreven worden aan de vele vrijwilligers van deze beweging.
“Elke nacht voor het slapen gaan sta ik stil bij de mogelijkheid dat ik niet meer wakker ga kunnen worden. Echter maak ik mij geen seconde zorgen over..”
Zal de Gülenbeweging ook in staat zijn om zonder jou door te gaan?
Zelfs mensen die voor nog geen 1% onze visie deelden, hebben hun steun aan Hizmet getoond. Dit komt omdat wij de gedeelde menselijke waarden overeenkomstig hebben. Mensen uit Afrika die ik niet heb gekend hebben hun financiële steun getoond aan Hizmet gelieerde scholen en ziekenhuizen. Dit waren rijke mensen waarvan wij niets verwachtten. Elke nacht voor het slapen gaan sta ik stil bij de mogelijkheid dat ik niet meer wakker ga kunnen worden. Echter maak ik mij geen seconde zorgen over de toekomst van de beweging.
Bent u van plan om ooit terug te keren naar Turkije?
Ik mis mijn land enorm. Ook ben ik een gevoelig persoon. Ik heb ook vrienden en familie In Turkije. Ik ben ook maar een mens. Kortgeleden heb ik mijn broertje verloren en heb zijn begrafenis niet kunnen meemaken. Daarvoor heb ik de begrafenis van een ander familielid gemist. 60 jaar van mijn leven heb ik doorgebracht in Turkije. Als een gevoelig persoon voel ik passie voor sommige ruimtes en bezittingen. Het dorpje Korucuk [waar Gülen geboren is], het graf van mijn wijlen vader, opa en oma; de vele herinneringen die ik heb overgehouden aan de vele jaren die ik heb doorgebracht in Bozyaka en Yamanlar en mijn boeken aldaar. Wanneer ik deze herinner, krijgen mijn tranen de vrij loop. Als ik terugkeer zouden sommige mensen met een hoge rang binnen de staat mijn terugkeer kunnen gebruiken voor hun eigen kwade bedoelingen.
Is er iets dat u opvrolijkt ondanks alle gebeurtenissen?
Ik ben nooit voor een lange periode vrolijk geweest. Na elke militaire coup ben ik achtervolgd in Turkije. Ondanks alle gebeurtenissen van toen zijn de huidige gebeurtenissen erger. Het positieve van deze gebeurtenissen is het feit dat het kaf van de koren wordt gescheiden. De wereld kan deze beweging nu beter plaatsen.
Onvermijdelijke dubbelzinnigheid van de Gülen-beweging
Net als schoonheid, wordt dubbelzinnigheid geopenbaard aan degenen die er oog voor hebben. Hoewel aan de dubbelzinnigheid van Hizmet ofwel de Gülen-beweging − sociale beweging die geënt is op ideeën van de Turkse intellectueel Fethullah Gülen − een aantal aan Hizmet gerelateerde oorzaken ten grondslag liggen, hebben nog meer oorzaken te maken met de perceptie van de buitenstaander. Hizmet tart de meeste van onze vooroordelen; we willen het beestje graag een naam geven en in een hokje stoppen en worden boos wanneer dat ons niet lukt. En dan verzinnen we allerlei niet-kloppende beelden van een man, een beestje en een hokje dat te klein is.
We willen het beestje graag een naam geven en in een hokje stoppen en worden boos wanneer dat ons niet lukt.
De reden daarvoor is dat Hizmet allerlei zaken combineert waarvan we niet gewend zijn dat die op die manier gecombineerd worden: geënt op geloof (de motivatie), maar toch geloofsneutraal (in activiteiten); gebaseerd op principes van de Koran, maar toch inclusief en zonder bekeerdrift; overwegend moslim, maar open naar de samenleving toe en constructief reagerend op moderne en postmoderne ideeën en levenswijzen. Het grootste struikelblok is echter waarschijnlijk ons ingebakken cynisme ten aanzien van een altruïstische wens om tot een meer humane, liefdevolle en vreedzame wereld te komen. We zijn er immers aan gewend dat voor niets de zon op gaat en dat wanneer een vreemde iets voor ons doet, daar altijd iets tegenover moet staan.
In zijn meest recente boek Gülen: The Ambiguous Politics of Market Islam in Turkey and the World (2013), betoogt socioloog Joshua D. Hendrick (Loyola University Maryland) dat de Hizmet-beweging strategische dubbelzinnigheid hanteert door onduidelijk te blijven over de brede doelstellingen, het karakter en de methoden van de beweging. Het gevolg daarvan is een zekere flexibiliteit waardoor de beweging voor elk wat wils kan zijn. Voorbeelden van die strategie zijn Gülens rol met betrekking tot de beweging, zijn verhouding tot de scholen en zelfs zijn geboortedag.
Ik geef toe, het laat onverlet dat er dubbelzinnigheid is.
Als Hizmet-sympathisant ben ik het er niet mee eens dat dubbelzinnigheid, als zoiets al bestaat, een strategisch belang dient. In de 20 jaar dat ik sympathisant ben, was ik getuige van en betrokken bij verschillende pogingen om de doelen, waarden en activiteiten van de beweging duidelijker en toegankelijker te maken. Dus als er al een overkoepelende strategie bestaat, dan heeft die duidelijkheid als doel, en niet dubbelzinnigheid. Ik geef toe, het laat onverlet dat er dubbelzinnigheid is. Ik ben echter van mening dat dit onvermijdelijk en vaak onopzettelijk is. Daar heb ik verschillende redenen voor.
Dubbelzinnigheid? Onvermijdelijk en onopzettelijk, want..
Ten eerste, Hizmets ideaal is veel groter dan wat de meeste mensen ervan denken. Het gaat niet om dagelijkse politiek, economie of macht, maar om iets diepers en significanters. Door middel van Gülens leer en raad en de activiteiten van de beweging, wil Hizmet bijdragen aan een reconceptualisering van onze formatieve ideeën, culturele paradigma’s, ons begrip van de realiteit en manieren van ‘zijn’. Daarmee brengt Gülen een vernieuwing die materie en metafysica, wetenschap en geest, egocentrisme en sociale verantwoordelijkheid beter met elkaar in evenwicht brengt. Gülen stelt dat dat niet in één keer of door één beweging gerealiseerd kan worden, maar dat het een generationele verschuiving is waaraan hij wil bijdragen. Gülen behandelt het in een aantal van zijn boeken en artikelen, zoals The Statue of Our Souls, The Light (2005). Je kunt het ideaal onrealistisch, utopisch en zelfs idioot vinden, maar dat is weer een geheel andere discussie. Waar het hier om gaat is dat een beweging met zo’n doel logischerwijs overkomt als dubbelzinnig wanneer geprobeerd wordt die beweging te begrijpen vanuit een volledig andere en incompatibele zienswijze. Het is alsof we op verschillende niveaus met elkaar praten – en dus volkomen langs elkaar heen.
De tweede onvermijdelijke dubbelzinnigheid treedt op wanneer we Gülens rol ten aanzien van de beweging proberen te begrijpen. Gülen is geen conventionele leider of manager – laat staan een micromanager. Hij voorziet de beweging weliswaar van een raamwerk voor Hizmets ideeën en principes, maar die ideeën en principes worden dialoogsgewijs ontwikkeld door Hizmets praktijken en activiteiten. Omdat de beweging sterk gedecentraliseerd is over meer dan 160 landen, beperkt Gülen zich ertoe op metaniveau te spreken. Op die manier hebben zijn visies en adviezen waarde voor zo veel mogelijk mensen en contexten. Treedt hij echter in detail, dan bestaat het gevaar dat zijn ideeën niet meer op zoveel plekken en in zoveel situaties toepasbaar zijn.
Zonder de oorzaak van die discrepantie te begrijpen, is men geneigd te denken dat het opzettelijk is. Terwijl het dat niet is.
De derde reden is de onvermijdelijke discrepantie tussen theorie en praktijk, twee niveaus waarop Hizmet tegelijkertijd actief is. Niet alleen biedt Hizmet ons een theoretisch kader, het houdt zich ook bezig met een waaier aan activiteiten. De discrepanties, en zelfs tegenstellingen, hier zijn het onvermijdelijke gevolg van het tegelijkertijd ‘toepassen’ als ‘omhelzen’, en al helemaal in relatie tot een massale grassrootbeweging. Een voorbeeld daarvan is Gülens visie op genderzaken en de praktijk van Hizmet. Terwijl Hizmets praktijk op dit terrein ver voor ligt op de benadering en cultuur van Turkije ten aanzien van vrouwenzaken, loopt het tegelijkertijd sterk achter op Gülens leer. Zonder de oorzaak van die discrepantie te begrijpen, is men geneigd te denken dat het opzettelijk is. Terwijl het dat niet is.
De vierde reden is dat terwijl Hizmets waarden, idealen en principes onveranderlijk blijven, de praktijk zich continu ontwikkelt en evolueert. Deelnemers aan de beweging zijn zich bewust van die dynamiek van haar activiteiten en van Hizmets wens om zo inclusief mogelijk te zijn. Door dat besef formuleren en kaderen ze hun doelen, namen en beeldvormingen zo breed, dat ze op een buitenstaander overkomen als ondoorzichtig. Waarom zou je een Turks tv-station ”De Melkweg” (Samanyolu) noemen of een tijdschrift, getiteld ”De Fontein” (Sızıntı) publiceren over wetenschap, religie, literatuur, geschiedenis en poëzie? Het punt is dat een dergelijke brede oriëntatie onvermijdelijk, en onbedoeld, een evenzo grote hoeveelheid dubbelzinnigheid oplevert.
Een laatste argument heeft te maken met reflexen en gewoonten. Hizmet ontstond in het moderne Turkije en wordt geleid door overwegend Turkssprekenden. De moderne Turkse Republiek is gebaseerd op, onder meer, de afwijzing van religie en op de vooronderstelling dat de burgers niet in staat zijn om zichzelf te hervormen. Deze manier van denken leidde tot een autocratisch regime dat moslims in de publieke arena vervolgt – net als de alevieten, Koerden, Armeniërs en andere minderheden die om wat voor reden dan ook niet pasten in het plaatje van de nieuwe ‘ideale Turkse burger’. Om die reden werd het voor Hizmet-sympathisanten een tweede natuur om in Turkije de persoonlijke identiteit te verbergen.
Nog een woord over Turkije
En hoewel de leiders van Turkije veranderd zijn, geldt dat niet voor de dynamiek van controle en macht. Onlangs ontketende premier Erdoğan een heksenjacht op Hizmet-sympathisanten in de publieke sector. De onbedoelde en onvermijdelijke consequentie daarvan is dat sommige Hizmet-sympathisanten zeer behoedzaam opereren in Turkije. Het is duidelijk dat bestaande dubbelzinnigheden meerdere oorzaken hebben en dat ze onvermijdelijk en onbedoeld zijn.
Veel van de dubbelzinnigheid vloeit voort uit de hardnekkigheid waarmee buitenstaanders proberen de beweging in hun vooroordelen en aannames in te passen.
Zowel het traject als de beweging is echter zo open, duidelijk en transparant als maar mogelijk is. En er is al veel bereikt op dat gebied door een grotere zichtbaarheid, de bereidheid van de beweging om zich vaker uit te spreken en samen te werken in uiteenlopend kritisch onderzoek naar de organisatie.
Tot slot, veel van de dubbelzinnigheid vloeit voort uit de hardnekkigheid waarmee buitenstaanders proberen om de beweging in te passen in hun vooroordelen en aannames. Ze zouden de mogelijkheid eens moeten overwegen dat de beweging niet een beestje is dat een naam moet hebben en dat wanneer een vreemde iets voor hen doet, hij daar niet op een dag een tegenprestatie voor terug verlangt.
Özcan Keleş is promovendus in Human Rights Law aan het Human Rights Centre van de University of Essex en directeur van de organisatie Dialogue Society in Londen.
Fethullah Gülen verklaarde enkele dagen geleden dat hij een vergissing heeft begaan toen hij de Turkse regeringspartij AKP (Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling) tijdens de referendumcampagne van 2010 steunde. Toch geloof ik niet dat het steunen van de grondwetswijziging an sich verkeerd was, maar het lijkt erop dat dit pakket maatregelen de weg heeft geëffend voor het semi-despotisme van de AKP.
Zoals ik herhaaldelijk heb onderstreept, heeft de AKP met de Ergenekon-processen haar eerste angst, die voor een militaire staatsgreep, geëlimineerd. En met het referendum van 2010 schakelde ze haar tweede grote angst uit – haar sluiting door het Hooggerechtshof. Sindsdien voelt de partij zich onbelemmerd om te doen en laten wat ze wil met de democratie en de rechtsstaat. Toch kon niemand dit in 2010 voorspellen omdat Erdoğan zijn ware bedoelingen altijd zeer zorgvuldig verborgen heeft gehouden.
Gülen treft dus geen blaam, maar uit nederigheid bekritiseert hij zichzelf. Toch denk ik dat hij, gezien zijn commitment ten aanzien van democratie, pluralisme en mensenrechten, een zelfde pakket maatregelen als destijds in 2010 zelfs nu zou steunen. Ik denk dat media en veel Hizmet-sympathisanten, onder wie ikzelf, hun grote vergissing met betrekking tot de AKP begingen tijdens de algemene verkiezingen van 2011. Toen steunden zij enthousiast en publiekelijk de AKP die daardoor 50 procent van de stemmen behaalde.
Achteraf is het makkelijk praten
Volgens mij is deze verkiezing, na de Ergenekon-processen en het referendum van 2010, de derde belangrijke factor die bijdroeg aan Erdoğans ‘roes’ en zijn transformatie in een halve despoot. Achteraf is het natuurlijk gemakkelijk praten, maar gezien de omstandigheden waarin de verkiezingen van 2011 plaatsvonden, bleef deze vergissing onopgemerkt. De centrumrechtse partijen hebben zichzelf in de voet geschoten door de kant van de generaals te kiezen tijdens de crisis die ontstond bij de presidentsverkiezingen van 2007 en ik kan me herinneren dat Gülen ontstemd was dat ze Erdoğan in de steek lieten zonder enige levensvatbare alternatieven.
Hij had zelfs voorzien dat Erdoğan op een kwade dag verwend zou raken en stout zou worden bij gebrek aan alternatieven. Bedenk wel dat er tijdens de verkiezingen in 2011 maar drie serieuze kandidaten bestonden: AKP, CHP (Republikeinse Volkspartij) en de MHP (Partij van de Nationalistische Beweging) en dat zowel de CHP als de MHP Ergenekon-verdachten naar voren hadden geschoven als parlementskandidaten. Het was dus niet meer dan logisch dat vrijwilligers en media van Hizmet vreesden voor een terugkeer naar het tijdperk van Ergenekon en staatsgrepen. Bovendien was de AKP de enige grote partij die in 2011 toetreding tot de Europese Unie, democratisering, meer grondrechten, pluralisme en mensenrechten omarmde. Zelfs toen verscheidene collega’s en ik de grote tekortkomingen van de AKP begonnen te zien en de partij begonnen te bekritiseren, wogen deze mankementen niet op tegen de grote verdiensten van de AKP. Tot 2012.
Desalniettemin hadden vrijwilligers en media van Hizmet terughoudender kunnen zijn in hun enthousiasme voor de AKP en in plaats van haar volledig te steunen hadden ze politieke partijen objectiever, evenwichtiger en neutraler tegemoet kunnen treden. Het was een vergissing de tekortkomingen van de AKP over het hoofd te zien – haar gebrekkige enthousiasme voor de EU en democratisering en de corruptiepraktijken waar de oppositie op wees. Had de AKP 45 procent van de stemmen gekregen in plaats van circa 50 procent, dan was de partij weliswaar nog steeds aan de macht gekomen, maar zou de partij niet zo vreselijk verwend zijn geweest.
Naïef geweest? Ja.
Het was een grove fout om Erdoğan niet terecht te wijzen toen hij regelmatig misbruik maakte van illegaal verkregen opnames over het privéleven van oppositieleider Deniz Baykal en verschillende MHP-kandidaten tijdens zijn verkiezingscampagnes. Het was een reusachtige en onvergeeflijke fout om de AKP-corruptie in de zaak Deniz Feneri niet aan de kaak te stellen. Ik schaam me ervoor dat ik zo naïef geloofde wat pro-Erdoğan-columnist Fehmi Koru destijds daarover schreef. Hij deed ons geloven dat dit een buitenlands complot was tegen de AKP, en ik schaam me er nog steeds diep voor.
We geloofden toen de ‘Witte Turken’ en pro-Ergenekon-media niet omdat ze in het verleden onnoemelijk veel verhalen verzonnen om de AKP, gelovige moslims en Hizmet zwart te maken. Mijn collega´s en ik waren zo druk bezig met democratisering en de Ergenekon-processen dat we maar weinig tijd besteedden aan wat de oppositie allemaal te zeggen had over de corruptie van de AKP, haar antidemocratische praktijken en fouten in de KCK- en Ergenekon-processen. Wij allen, inclusief Hizmet, krijgen daar nu de rekening voor gepresenteerd.
Het is mosterd na de maaltijd, maar ik heb er spijt van dat ik niet nieuwsgieriger was, evenwichtiger, meer uitgesproken, minder onpartijdig en minder naïef.
İhsan Yılmaz is schrijver, columnist en professor in Politieke en Sociale Wetenschappen aan de Fatih Universiteit in İstanbul.
De Gülenbeweging in Nederland neemt afstand van een uitzending van het programma EenVandaag. In de uitzending van 30 januari wordt beweerd – zo luidt de aankondiging op de website van EenVandaag – dat de beweging betrokken zou zijn bij het indoctrineren van studenten. Alper Alasag, een woordvoerder van de beweging, is teleurgesteld over deze uitspraak: “Onderwijs is een groot goed, en vele mensen die bij de Gülenbeweging betrokken zijn, houden zich hier vanuit hun overtuiging op een positieve manier mee bezig, maar van indoctrinatie is absoluut geen sprake”.
Nadat vorig jaar het programma Nieuwsuur vergelijkbare beschuldigingen bracht, is een aantal studentenhuizen door de overheid grondig onderzocht. Na uitgebreid onderzoek concludeerde de Gemeente Amsterdam in juli 2013 dat het om gewone studentenhuizen gaat. De studenten in de huizen volgen allen opleidingen aan reguliere Nederlandse onderwijsinstellingen en de huisvesting staat volgens de Gemeente Amsterdam de integratie geenszins in de weg. Alper Alasag: “Er bestaan veel misverstanden over mensen die bij de Gülenbeweging betrokken zijn. Wij zijn al enige tijd bezig om duidelijk te maken wie we wel en vooral ook wie we niet zijn. Wij proberen op verschillende terreinen een positieve bijdrage te leveren aan de Nederlandse maatschappij. In de uitzending van EenVandaag herkennen wij ons geenszins”.
Over de betrokkenheid bij onderwijs
Alasag: “Mensen die bij onze beweging betrokken zijn, hebben samen met autochtone Nederlanders aan de wieg gestaan van een aantal scholen. Deze scholen zijn geen Koranscholen of ‘Gülen-scholen’, maar zijn gestoeld op het onderwijsconcept ‘wereldburgerschap’. Dit betekent de leerlingen in aanraking laten komen met andere culturen om te leren samenwerken en samenleven. Op deze scholen zitten niet alleen Nederlandse leerlingen van Turkse afkomst, maar soms wel meer dan 30 verschillende nationaliteiten. Op de scholen worden de leerlingen ook middels rollenspelen geleerd over de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen of van heteroseksuelen en homoseksuelen.”
Over de Gülenbeweging
De Gülenbeweging bestaat uit sociaal betrokken mensen die samen met anderen – met uiteenlopende culturele en religieuze achtergronden – willen werken aan een leefbare samenleving, met een belangrijke focus op onderwijs, dialoog, vrijwilligerswerk en ondernemerschap. De beweging is eind jaren 70 in Turkije ontstaan als een grassroots beweging van mensen die een voorbeeld nemen aan de ideeën en daden van de Turkse denker en islamgeleerde Fethullah Gülen. Aanhangers zijn in alle delen van de wereld te vinden, ook in Nederland. Voor meer informatie zie ook www.gulenbeweging.nl.
Notice: Trying to access array offset on value of type bool in /www/wp-content/themes/Divi/epanel/custom_functions.php on line 499
De transparantie van de Hizmet of Gülen beweging is al lang een onderwerp van verschillende critici – schrijvers, intellectuelen en politici. In het kader van Turkije, waar secularisme wordt ingezet als middel om de religie te beheersen in plaats van te scheiden van de politiek, is het niet moeilijk te begrijpen waarom dit thema zo populair is geweest. Sinds Ataturk strenge wettelijke beperkingen heeft opgelegd op religieuze instellingen en belangrijke sites (zoals begraafplaatsen en religieuze centra) werden alle religieuze groeperingen verboden. Om overeind te kunnen staan, zijn ze allemaal gedwongen geweest om zichzelf een make-over te geven. Sommigen, zoals de Mevlevi’s (van Roemi), Bektashi’s en Alavi’s, waren meer succesvol dan anderen zichzelf te reorganiseren als liefdadigheidsinstellingen en NGO’s om de goedkeuring van de autoriteiten veilig te stellen. Echter, sommige andere groepen, die niet succesvol genoeg waren om hun legitieme bestaan te vestigen verbleven in tinten of vervaagden door de tijd.
Hizmet ontstond in dit klimaat als een religieus geïnspireerde postmoderne beweging die niet formeel is gedefinieerd of georganiseerd maar toch overleefd heeft zonder conflict met de bestaande structuren te hebben. Immers, het was een groep van mensen die probeerden om deel te nemen in elk aspect van het leven, zonder afbreuk te doen aan hun religieuze verplichtingen. De transparantie vraag werd voortdurend gesteld maar de vrijwilligers van de Beweging waren in staat om deze vraag voor zichzelf en aan de autoriteiten te beantwoorden, zelfs wanneer de ondervraging de vorm van een vermoeiende lange rechtsgang besloeg.
Hizmet werd nooit geconfronteerd met enige vorm van rechterlijke toetsing buiten Turkije, zij het op basis van de transparantie of anderszins of op elke andere kwestie. Dit komt vooral omdat de mensen in de beweging al hun activiteiten in overeenstemming met de regels en voorschriften van het betrokken land uitvoeren en open staan voor elke vorm van inspectie. Toch bestaan er zorgen in sommige kringen over de transparantie van de Beweging. Er is een aantal redenen waarom deze angsten blijven bestaan:
1) Het verschil in mind set:
In de Westerse wereld, waar intens competitieve eigenbelang heerst – verplicht en gedreven door de manier waarop hedendaagse kapitalistische markten werken – zijn de waarden en tradities van de dienst aan anderen, in het gezin of in de maatschappij uitgehold. Begrippen als altruïsme en zich opofferen voor het welzijn van anderen, worden niet langer beschouwd als “normaal” en dus met argwaan bekeken. Als er mensen zijn die zeer actief zijn, niet gemotiveerd door eigenbelang, wanneer zij betrokken zijn bij het ”streven naar geluk”, door altruïsme in plaats van hedonisme, wordt verondersteld dat ze een “geheime” of “verborgen” agenda moeten hebben die past bij de “norm” van zelfzuchtige motivatie. Met andere woorden, van dergelijke mensen wordt verondersteld, dat zij niet “transparant” zijn. De moderne “norm” is een paradigma dat niet, misschien niet kan, erkennen dat het dienen van anderen een manier is, afgezien van het nut ervan voor de gemeenschap, om tevredenheid en rust te vinden. Voor de Hizmet vrijwilligers is de norm afgeleid van een ander paradigma: voor hen is inspanning in dit leven een middel van het winnen van het succes in het hiernamaals. Zij zien de wereld als een plek waar zaden worden geplant, waarvan de vruchten in de volgende wereld zullen worden geoogst. Dit verschil in paradigma is een belangrijk obstakel voor het begrijpen van de Hizmet en de inzet van haar vrijwilligers.
2) Een ongestructureerde beweging:
In tegenstelling tot de maatschappelijke organisaties in de Westerse wereld, is Hizmet een eigenaardige beweging, niet een formeel gestructureerde, centraal geleide organisatie. In Westerse samenlevingen wordt een groot deel van de energie toegewijd aan de voorbereiding en planning – dit kan een lang, ingewikkeld proces zijn, waarbij de planning van alle nodige middelen en bronnen worden ingezet voordat het plan kan worden uitgevoerd. Als gevolg van dit proces, bewegen deze samenlevingen, zij het zeer efficiënt als ze optreden, soms langzaam in reactie op de behoeftes die er zijn. De aanpak van de vrijwilligers van de Hizmet is verschillend. Ze gaan uit van een sterk geloof dat God hen zal helpen hun inzet te versterken en het in de toekomst tot bloei zal brengen. Derhalve gaan ze niet ellenlang voorbereiden en plannen, en dus niet beginnen, totdat alle middelen en bronnen voorhanden zijn. Integendeel, ze hebben hun inspiratiebronnen, hun ideeën en goede wil, en ze maken een begin met de middelen die ze al in handen hebben in welke situatie zij zich ook bevinden. Zij zeggen: “Onze plicht is om te streven en het is God die wil en de uitkomsten van ons streven” begeleidt. Het ontbreken van een centrale planningsinstantie die de vrijwilligers vertelt wat je moet doen is een andere reden waarom het succes en de dynamiek van de Hizmet beweging die de waarnemers ervan niet kunnen begrijpen, hoe diverse mensen zelfstandig werkzaam zijn in uiteenlopende locaties en toch resultaten kunnen bereiken die coherent zijn en elkaar ondersteunen.
3) Voor zijn en niet tegen: De Hizmet vrijwilligers delen een nieuw perspectief, voor het eerst duidelijk in de moderne tijd geformuleerd door Said Nursi, namelijk dat het essentieel is om positief te zijn in het voordeel van het doen van goede, van het leveren van een constructieve bijdrage aan de samenleving, in plaats van te zoeken wat er mis is om te bekritiseren of om tegen anderen of tegen het hele “systeem” te vechten.Nursi heeft geleerd dat het belangrijker is om te ondersteunen en deel te nemen aan constructieve activiteiten in plaats van negatieve, destructieve activiteiten. Degenen die kritiek leveren kunnen heel goed gelijk hebben in hun oordeel, maar dat betekent niet dat zij ook de wil en de kracht hebben om iets goeds neer te zetten in de plaats van wat ze bekritiseren. Dus iedere positieve bijdrage is waardevol, hoe klein het ook mag lijken voor het individu dat deze bijdrage levert, en als deze houding lange tijd behouden blijft, dan zal het door anderen gedeeld worden, en de kleine bijdragen zullen dan bij elkaar opgeteld worden.
4) Alsof ze uit het zicht staan:
Gezien de macht om dingen te publiceren die door de nieuwe communicatietechnologieën ter beschikking worden gesteld, is het gebruikelijk dat vrijwilligers en hun organisaties zo veel mogelijk als ze kunnen de publiciteit opzoeken, om gedurfde ‘mission statements’ te maken om zichzelf bekend te maken en te promoten. In de Hizmet beweging ligt de nadruk op de verantwoordelijkheid van mensen ten opzichte van God door actief ten dienste van de gemeenschap te staan. Derhalve besteden zij minder aandacht aan public relations en meer aan de specifieke service die ze hebben ingeschakeld om het aan de mensen te bieden. Dit betekent dat de Hizmet vrijwilligers niet tot doel hebben om de schijnwerpers op zichzelf te richten, individueel of als groep. Ze hebben niet een algemene ‘missie’ of een algemeen ‘beeld’, zoals zo veel organisaties het doen en waarmee ze zich actief promoten. Integendeel, de Hizmet vrijwilligers hebben een speciale service die ze in hun capaciteit hebben om het ten dienste van de hoogste standaard aan te bieden. Als ze al aandacht willen is het helemaal niet voor zichzelf, maar voor die service, die ze verlenen. Gezien de wijdverspreide cultuur van concurreren om de aandacht of beroemdheid, is het feit dat de Hizmet vrijwilligers uit het zicht blijven, een andere factor die ongerustheid veroorzaakt over “transparantie”.
Dat zijn de vier belangrijkste redenen waarom de critici zo bezorgd zijn over de Hizmet beweging (of beweren te zijn) over haar transparantie. En toch is de oplossing voor hun angst vrij eenvoudig. De beweging is, en is altijd geweest, erg open voor elke vorm van dialoog met en ondervraging door anderen. Niemand kan beweren dat hij een probleem van transparantie heeft als de beweging zelf graag wil dat anderen haar leren kennen en, als ze willen en alleen in de mate dat ze willen bijdragen aan de cultuur van dienstverlening. Dat is immers precies hoe Hizmet is gegroeid.
Al ruim 50 jaar is er in Turkije en in de laatste 15-20 jaar in Europa en andere continenten een groep bevlogen mensen actief in het maatschappelijk veld. Deze groep initieert op vrijwillige basis activiteiten en projecten, vooral op het gebied van dialoog en onderwijs. Ze staan bekend om hun vrijwillige initiatieven, waarbij ze geïnspireerd zijn door de moslimgeleerde en islamitische prediker Fethullah Gülen. Hij was een officiële prediker (staatsimam) in de moskeeën in Turkije en geeft sindsdien als burger zijn mening over maatschappelijke en godsdienstige onderwerpen die in boekvorm zijn verschenen en nog steeds verschijnen. Inmiddels zijn deze boeken ook in andere talen vertaald. Zijn gedachtegoed krijgt veel gehoor en wordt in praktijk gebracht. Op deze manier wordt er gestalte gegeven aan een vrijwilligersbeweging rondom Gülens gedachtegoed.
Gülen zelf over de ‘Gülenbeweging’
Onderstaand fragment is uit een interview met Gulen waar hij zich uitlaat over de Gulenbeweging:
In voorgaande jaren is er in de media veel gepubliceerd over de ‘Fethullah Gülen-beweging’. Kunt u ons iets meer vertellen over de beweging? Is er sprake van een officiële organisatie en bestaat er een programma van de beweging? Wat zijn de principes voor de activiteiten?
Fethullah Gülen: “Vandaag de dag wordt bij de term ‘beweging’ aan een maatschappelijke en/of een politieke beweging gedacht. De beweging waar u het over heeft kan niet aan mij, een gewone sterveling, worden toegeschreven. Ik weet niet eens of er in dit geval gesproken zou kunnen worden van een ‘beweging’ maar om sommige activiteiten te kunnen omschrijven, zie ik geen reden waarom er niet gesproken zou kunnen worden van een ‘beweging’. Ik zie het als mijn plicht om te vermelden dat het niet juist is om een beweging aan mijn persoon toe te schrijven en de beweging de bestempelen als de ‘Fethullah Gülen-beweging. Dit zou onrecht doen aan de vele mensen die zich als vrijwilliger inzetten. Mijn aandeel in deze beweging is minimaal en er is geen sprake van een leiderschap, een centrale organisatie en verbondenheid aan die centrale organisatie. Uiteraard wordt er een manier van dienstbaarheid aan de mensheid getoond. Dit wordt niet alleen vanuit het besef van dienstbaarheid aan onze Schepper aan de ene kant en de overtuiging van een leven in het hiernamaals aan de andere kant gedaan, maar ook vanuit een noodzaak van het mens-zijn te midden van alle schepselen. Deze edelmoedige daad kan niet gedaan worden door individuen bij elkaar te brengen of een centrale organisatie of officiële stichting op te richten. Een toespraak van een officiële prediker in moskeeën en de ideeën van een gewone burger krijgen kennelijk gehoor bij een groep mensen die dergelijke ideeën in praktijk brengen. Op deze manier ontstaat er een vrijwilligersbeweging.
Als een activiteit op een succesvolle manier ergens wordt neergezet, dan proberen anderen, die op zoek zijn naar soortgelijke resultaten, dezelfde activiteit elders neer te zetten. Zo ontstaat er een los-vaste beweging, die gestoeld is op vrijwillige deelname van individuen, waarbij geen sprake is van een centrale structuur, een centrale organisatie, officiële statuten en rechtspersonen. Dit zijn dan ook geen noodzakelijke dingen die gerealiseerd zouden moeten worden. Het is vanzelfsprekend dat sommige individuen advies vragen, omdat zij deze adviezen waarderen, en dat er algemene ideeën worden gepubliceerd door gebruik te maken van hedendaagse communicatiemiddelen.
Daarnaast is het noemenswaardig te melden dat de basisgedachte van zo’n beweging niet is toe te schrijven aan één persoon. Dit is iets wat al vanaf de eerste mens bestaat en vele malen is aangehaald door vele filosofen, denkers, religieuze en ideologische leiders en door de mensheid is aanvaard. Het enige wat gedaan wordt is dat deze beginselen worden vertaald naar hedendaagse begrippen en omstandigheden. Tegelijkertijd zijn er vele mensen, vele intellectuelen, filosofen en denkers die deze ideeën ondersteunen en er zelf een bijdrage aan leveren. Derhalve kan een dergelijke beweging niet toegeschreven worden aan één persoon. Er is sprake van een collectieve beweging, waaraan mensen deelnemen uit alle lagen van de samenleving, in diverse landen en diverse naties. Zij worden gevormd en geleid wordt door het collectief begrip en collectief bewustzijn. Er kan niet gesproken worden van officiële activiteitenprincipes, maar als moslim hebben wij een aantal basisprincipes die gehanteerd worden bij het dienen van de mensheid. Deze principes heb ik jarenlang geprobeerd te verwoorden in mijn toespraken en mijn werk. Een aantal van deze principes zou ik graag willen opsommen:
Het liefhebben van alle schepselen omwille van de Schepper, met de mens, die Hem het meest weerspiegelt en Hem in zich vertegenwoordigt, voorop.
Het omarmen van alle levende wezens met liefde en barmhartigheid.
Je tot doel stellen dat je geen bedroefd hart achterlaat dat je de hand niet hebt gereikt.
Opofferingsgezindheid met het doel anderen te laten leven.
Iedereen in zijn waarde laten, ongeacht zijn/haar religie, levensovertuiging, kleur, ras of nationaliteit.
Het overwinnen van de harten en geen ruimte bieden aan geweld, agressie en boosheid.
De onplezierige dingen en de vijandigheden die je zijn aangedaan weerstaan zoals de volgende goddelijke verklaring: ‘Weersta het kwade dat je wordt aangedaan op de mooiste manier; volg altijd het pad van vergeving en tolerantie; negeer onnozele houdingen en gedragingen; bejegen hen gracieus en wens iedereen het goede en veiligheid toe.’
Van niemand een tegenprestatie verwachten voor geleverde prestaties.
Alles wat je doet om een menselijke taak te vervullen, doe je voor het welbehagen van God.
Deze principes zijn niet door mijn persoon bedacht. Alle profeten hebben deze principes verkondigd. Alle grote denkers en filosofen door de geschiedenis heen, die de harten en zielen van mensen hebben aangesproken, hebben deze principes verwoord. Goddelijke openbaringen zijn doordrenkt met deze principes.
Op dit moment kan zich de vraag voordoen wat het doel is van de ‘beweging’. Het volgende citaat uit het boek “Yeşeren Düşünceler” (Bloeiende Ideeën, p.88-90), dat door mij is geschreven, omschrijft de wereld die ik me verbeeld: ‘Ik doe mijn ogen dicht en denk aan de toekomst, waarvan de contouren gevormd worden door mijn geloof, hoop en dromen, waarin menselijke waarden met diepgang prevaleren, waar gevoelens een betekenis krijgen en het lichaam net als de geest verheven waarden deelt. Ik aanschouw met mijn hart het uitmuntende gouden deel dat gevormd is uit de uitzonderlijke delen van het “verloren paradijs”, waar wij al van oudsher naar op zoek zijn. Het is alsof de herinnering aan die gedachte in mijn fantasieën, in mijn dromen binnen komt vloeien… Zodanig dat ik in de nieuwe lente, die in mijn wereld van hoop en geloof ontwaakt, alle wezens omarm, alle levende wezens liefkozend begroet en alle mensen met liefde omhels. Ik zeg dan tegen mijzelf: ‘Dit moet het doel van de Schepper zijn geweest bij de schepping van het heelal’. Ja, in deze wereld zal geen ruimte zijn voor onbeleefdheid, grofheid, hebzucht, eindeloze begeerte, ruzie, strijd, verraad, leugens, wreedheid, onrecht, corruptie en verduistering. In deze wereld zal edelmoedigheid, elegantie, oplevingsdrang, levensliefde, zachtmoedigheid en dialoog zijn. Er zal respect zijn voor het recht en gevoelens van veiligheid, loyaliteit, rechtschapenheid, rechtvaardigheid en oprechtheid zullen er de overhand hebben. De mensen van deze wereld zullen gevoelens van wraak, afkeer en ruzie uit hun woordenboek schrappen en hun bestaan baseren op liefde, zachtmoedigheid en goede omgang met mensen.’
