Fethullah Gülen is een provinciale prediker die een wereldwijd netwerk van moslims heeft geïnspireerd zich thuis te voelen in de moderne wereld.
Het hoofdkenmerk van de Gülen beweging is dat ze niet probeert de moderne seculiere staten te ondermijnen. Ze moedigt in plaats daarvan de praktiserende moslims aan, volledig de kansen te benutten die een dergelijke staat biedt. Een goede omschrijving ervan zou een islamitisch equivalent van de christelijke bewegingen kunnen zijn die een beroep doet op de zakenwereld en vakgebieden. En net als bij dat soort bewegingen, wordt er ook voor deze beweging gevreesd om de capaciteit die het heeft om een aanzienlijk aantal mensen te mobiliseren en de invloed die het heeft bij de leiders.
Gülen is geboren in 1938 in een dorp vlakbij Erzurum in oost Turkije. Zijn vader was een imam en Gülen heeft van hem de elementen van islam onderwezen gekregen, net zoals wat Perzisch en Arabisch. Zijn eerste aanstelling was in 1957 bij een moskee in Edirne. Omstreeks dezelfde periode kwam hij in aanraking met de leer van Said-i Nursi (1876-1960).
Nursi is genaamd naar het dorp Nurs, maar draagt het woord ” Nur” in zich, wat licht betekent in het Arabisch. Hij werd de stichter van de “volgelingen van het licht”…Zijn boodschap was dat moslims moderniteit niet moesten afwijzen, maar inspiratie moesten vinden in de heilige teksten om zich ermee te verenigen.
Izmir basis:Toen Gülen werd overgeplaatst naar een moskee in Izmir, bracht hij de ideeën van Nursi in de praktijk. Izmir is een stad waar politiek islam nooit wortel heeft geschoten. De zakenlieden en beroepen in de middenklasse groeiden onder de vleugels van staatsbureaucratie maar namen aanstoot aan de beperkingen ervan. Zij ondersteunden het vrije markt beleid terwijl ze ten minste bepaalde elementen van een conservatieve levensstijl behielden. Zulke zakenlieden waren grotendeels pro het westen. Het was namelijk het westen (voornamelijk de VS) dat de regering had overgehaald tot vrije verkiezingen, voor het eerst in 1950.En ‘US aid’ hielp met het oppompen van de economische groei.
Vanuit zijn basis in Izmir, organiseerde Gülen zomerkampen waarin de leerstellingen van de islam werden onderwezen en startte een netwerk van studenten pensions, ook wel bekend als “lichthuizen”. Hij was op zoek naar het overbrengen van de loyaliteit aan het Ottomaanse Rijk naar de Turkse seculiere republiek. Zelfs al zette het republikeinse regime de moslim gemeenschap onder druk. Dit verklaart zijn steun aan de militaire coup van 1980 en de zachte coup in 1997, die de voormalige islamitische minister president Nemettin Erbakan dwong tot ontslag.
Officiële tolerantie stond Gülen toe zich te concentreren op wat zijn levenswerk zou worden, het creëren van een netwerk. Als eerst particuliere scholen en residenties, dan van universiteiten, media en centra voor maatschappelijke groeperingen ter bevordering van excellente moderne ethische kader, gebaseerd op de islam. Gülen heeft dit opgestart met de rijke zakenlieden van Izmir. Gülen mobiliseerde bronnen wat hem in staat stelde om de leiding te hebben over één van de best gelezen kranten in Turkije, Zaman, een televisie kanaal en een radio station en ook een universiteit in Istanbul en Ankara. Net zoals zijn scholen, probeerde alle activiteiten van Gülen zelfvoorzienend te zijn in de financiën en concurrerend in kwaliteit.
Door de jaren heen breidde de invloed van Gülen uit van Turkije naar de Turkse Republieken van de voormalige Sovjet Unie (Zaman leidt een succesvolle editie in Azerbeidjaan) naar de andere opvolgers van de staat Sovjet Unie, de Balkan en uiteindelijk het westen. Zijn omarming van de globalisatie werd meer uitgesproken na zijn verhuizing naar de Verenigde Staten in 1997. Hij is verhuisd om de kwelling in zijn thuisland te ontvluchten, zich medisch te laten behandelen en zijn volgelingen te beïnvloeden over de hele wereld.
Het is nog steeds niet duidelijk of de beweging haar stichter zal overleven. Het is hoe dan ook een uniek en enorm succesvolle manifestatie van een wereldwijde flexibel en modern islam. Het is waarschijnlijk dat het een blijvende impact op de modernisatie van islam en de verbinding met de westerse ideeën zal maken.
”Daarbij had hij nooit enige persoonlijke rijkdom. Hij bad voor zijn familie
arm te blijven om geen wantrouwen te wekken dat er verdiend werd aan zijn invloed…”
Helen Rose Ebaugh & Dogan Koc, Funding-Inspired Good Works: Demonstrating and Generating Commitment to the Movement